Ağaç göz aşısı nasıl uygulanır ve hangi yöntemler kullanılır?

Ağaç göz aşısı, bitki üretiminde yaygın olarak kullanılan bir aşılama yöntemidir. Bu teknik, bir bitkiden alınan tek bir gözün (tomurcuk) başka bir bitkinin gövdesine veya dalına yerleştirilmesiyle gerçeklenir. Göz aşısı, genellikle meyve ağaçları, süs bitkileri ve bazı çalı türlerinde uygulanır. Amacı, üstün özelliklere sahip bir çeşidin çoğaltılması, hastalıklara dayanıklılık kazandırma veya bitkilerin erken meyve vermesini sağlamaktır. İşlem, genellikle bitkilerin aktif büyüme dönemlerinde, ilkbahar veya yaz aylarında yapılır, çünkü bu zamanlarda kabuk kolayca ayrılır ve gözler canlı kalır.

Göz aşısı yapmak için dikkatli ve temiz bir çalışma gereklidir. İşlemi adım adım şu şekilde açıklayabiliriz:

• Malzeme hazırlığı: Keskin ve dezenfekte edilmiş bir aşı bıçağı, aşı bağı (örneğin, rafya veya özel aşı bandı) ve anaç ile kalem bitkileri seçilir. Anaç, aşının yapılacağı kök kısmıdır; kalem ise gözün alınacağı üstün özellikli bitkidir.
• Gözün alınması: Kalem bitkisinden, sağlıklı ve gelişmiş bir göz seçilir. Bıçakla, gözün altından başlayarak yaklaşık 2-3 cm uzunluğunda ince bir kabuk parçası kesilir. Bu parça, gözü içermeli ve hafifçe odun dokusunu da barındırmalıdır. Göz, zarar görmeden dikkatlice çıkarılır.
• Anaç hazırlığı: Anaç bitkinin gövdesinde, topraktan 15-20 cm yükseklikte, T şeklinde bir kesi yapılır. Keskin bıçakla dikey bir çizik atıldıktan sonra, üst kısımda yatay bir kesi eklenerek kabuk hafifçe kaldırılır.
• Aşının yerleştirilmesi: Alınan göz, anaçtaki T kesiğinin altına kaydırılarak yerleştirilir. Gözün odun kısmı varsa, nazikçe çıkarılabilir, ancak göz dokusuna zarar vermemek esastır. Kabuk, gözün üzerine kapatılarak sıkıca tutturulur.
• Bağlama işlemi: Aşı bağı kullanılarak, gözün sabitlenmesi sağlanır. Bağ, gözün dışarıda kalacak şekilde sıkıca sarılır, ancak çok sıkı olmamalıdır ki, bitkinin büyümesi engellenmesin. Bu, kaynamayı kolaylaştırır ve enfeksiyon riskini azaltır.
• Sonrası bakım: Aşıdan 2-3 hafta sonra, gözün yeşil ve canlı kalıp kalmadığı kontrol edilir. Bağlar, bitki kaynamaya başladığında gevşetilir veya çıkarılır. Anaç üzerindeki diğer sürgünler temizlenerek, aşılı gözün gelişimi desteklenir.

Göz aşısı, uygulama şekline göre çeşitli yöntemlere ayrılır. Bunlar, bitkinin türüne, mevsime ve aşıcının tercihine bağlı olarak seçilir. İşte en yaygın göz aşısı teknikleri:

• T Göz Aşısı: En bilinen yöntemdir, genellikle ilkbahar veya yaz aylarında yapılır. Anaçta T şeklinde kesi açılarak göz yerleştirilir. Kabuğun kolay ayrıldığı dönemlerde başarı oranı yüksektir; elma, armut ve şeftali gibi meyve ağaçlarında sık kullanılır.
• Yama Göz Aşısı: Bu teknik, kabuğun zor ayrıldığı bitkiler veya sonbahar aşıları için uygundur. Anaç ve kalemden aynı büyüklükte dikdörtgen bir parça kesilir; kalemin gözü, anacın hazırlanan yamasına yerleştirilir. Ceviz ve bazı sert çekirdekli meyvelerde tercih edilir.
• Flüt Göz Aşısı: Gözün, kalemden halka şeklinde çıkarılarak anaca geçirilmesiyle yapılır. Daha az yaygındır, genellikle ince gövdeli bitkilerde kullanılır. Hızlı bir yöntem olmasına rağmen, dikkat gerektirir çünkü gözün zarar görme riski vardır.
• Yongalı Göz Aşısı: Özellikle kabuğun kalın olduğu veya aktif büyüme dönemi dışındaki zamanlarda uygulanır. Göz, altında küçük bir odun parçasıyla birlikte kesilir ve anaçta açılan bir yarığa yerleştirilir. Bu, daha güvenli bir yöntemdir ve zeytin gibi ağaçlarda başarılı sonuçlar verir.

Göz aşısının başarısı, doğru teknik ve zamanlamaya bağlıdır. İşte önemli noktalar:

• Zamanlama: İlkbahar göz aşısı, bitkilerin sürgün verme döneminde yapılır ve "sürgün göz aşısı" olarak adlandırılır. Yaz aşısı ise "durgun göz aşısı"dır ve tomurcukların dinlenme evresinde uygulanır; sonbaharda yapılan aşılar, ertesi ilkbaharda sürmeye hazırdır.
• Hijyen: Aletlerin temiz olması, hastalık bulaşmasını önler. Bıçaklar dezenfekte edilmeli ve keskin tutulmalıdır; bu, düzgün kesimler sağlar ve bitki dokusunu zedelemez.
• Uyumluluk: Anaç ve kalemin aynı familyadan veya uyumlu türlerden olması gerekir; aksi takdirde kaynama gerçekleşmeyebilir. Örneğin, elma ağacına armut gözü aşılanabilir, ancak farklı cinsler arasında uyum sorunları olabilir.
• Çevre koşulları: Aşı sonrası bitki, nemli ve gölge bir ortamda tutulmalıdır. Aşırı güneş veya rüzgar, gözün kurumasına neden olabilir. Düzenli sulama, kaynamayı hızlandırır.
• Kontrol ve takip: Aşıdan sonra, gözün canlılığı izlenmeli ve bağlar zamanında gevşetilmelidir. Başarısız aşı durumunda, işlem tekrarlanabilir veya farklı bir yöntem denenebilir.

Göz aşısı, bahçıvanlar ve çiftçiler için ekonomik ve verimli bir yöntemdir. Doğru uygulandığında, bitkilerin genetik özelliklerini koruyarak sağlıklı büyümelerine katkıda bulunur. Pratik yaparak, bu teknikte ustalaşmak ve bitki çeşitliliğini artırmak mümkündür.